Het gebrek aan transparantie van de AIVD en MIVD maakt een analyse van de effectiviteit en toegevoegde waarde van hun bijdragen aan de nationale veiligheid onmogelijk.
Nederland kent twee inlichtingendiensten. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) brengt politiek maatschappelijke ontwikkelingen en bedreigingen in kaart en waarschuwt voor bedreigingen en risico’s. Volgens haar jaarverslag van 2016 produceerde de dienst 152 ambtsberichten, 457 inlichtingenrapporten en 118 dreigingsproducten. Het jaarverslag specificeert niet over welke onderwerpen is gerapporteerd.
De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) levert informatie ‘om de verdedigingstaken van Defensie goed voor te bereiden, bij besluiten over deelname aan operaties, en tijdens operaties’. Volgens het jaarverslag heeft de dienst in 2016 dreigingsanalyses en inlichtingenproducten aan verschillende Ministeries gestuurd, maar er wordt niet vermeld om hoeveel analyses het gaat en waar deze over gaan. De analyses en rapportages van zowel de MIVD als de AIVD zijn niet openbaar.
Openbare bronnen
De informatie die de AIVD en de MIVD gebruiken voor hun rapporten is vooral afkomstig uit openbare bronnen zoals mediaberichtgeving. De MIVD stelt in haar jaarverslag zelfs expliciet dat het zoveel mogelijk gebruik maakt van openbare bronnen. Dit roept de vraag op in hoeverre de rapporten en analyses van de diensten de kennis van een gemiddelde krantenlezer overstijgen. De MIVD lijkt dit deels te onderschrijven: ‘Niet elke analyse kan met de gewenste diepgang worden geleverd.’
Welke consequenties dit gebrek aan diepgang heeft, maakt de dienst niet duidelijk. Wel blijft de MIVD in haar jaarverslag steken bij een zeer algemene en vrijblijvende opmerking: ‘Het is bijvoorbeeld belangrijk dat de militairen in het veld op tijd weten dat de tegenstander een aanslag voorbereidt.’ De MIVD maakt echter niet bekend hoe vaak ze een aanslag in het vizier heeft gehad en wist te voorkomen.
De diensten hebben echter wel veel pretenties. De AIVD schrijft zelf namelijk dat het haar taak is ‘om dreigingen, risico’s en internationale politieke ontwikkelingen, die anderen niet kunnen zien en die grote gevolgen kunnen hebben voor de belangen van de Nederlandse staat, als eerste te onderkennen en te duiden.’ Het is echter de vraag in hoeverre de AIVD daadwerkelijk risico’s als eerste onderkent en duidt want de claim wordt verder niet onderbouwd. In de paragraaf ‘toegevoegde waarde AIVD’ wordt slechts vermeld dat er een ‘meerjarenvisiedocument’ is geschreven. Het MIVD-jaarverslag 2016 bevat geen paragraaf over haar toegevoegde waarde.
De AIVD en MIVD brengen dus bedreigingen in kaart, maar het is niet altijd op voorhand duidelijk waar die uit bestaan. Zo houden beide diensten zich volgens hun jaarverslagen bezig met de politiek-economische situatie in Venezuela. De MIVD schrijft dat ze hiervoor inlichtingen en achtergrondinformatie verzamelt uit openbare bronnen. De AIVD schrijft dat Venezuela in 2016 door een diepe crisis gaat die een negatief effect heeft op de Nederlandse Antillen. Het wordt echter niet duidelijk om wat voor effect het gaat en op welke wijze de rapportages en inlichtingen van de diensten hebben bijgedragen aan de veiligheid van de Nederlandse staat.
Vliegramp MH17
Het gebrek aan transparantie van de AIVD en MIVD werd pregnant zichtbaar naar aanleiding van de ramp met de MH17 in Oekraïne in 2014. Wat hebben de diensten gedaan en hadden zij deze ramp kunnen of moeten zien te voorkomen? Uit de jaarverslagen blijkt dat beide diensten de situatie in de regio volgen, maar het blijft onduidelijk waar dit toe heeft geleid.
De Commissie Toezicht Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) boog zich over de kwestie en oordeelde in april 2015 dat de diensten geen kennis hadden over de aanwezigheid van ‘militaire middelen, mogelijkheden en intentie’ in het gebied om burgervliegtuigen mee uit de lucht te schieten. Wel was de CTIVD van mening dat de ‘de veiligheid van vliegroutes in het buitenland’ tot de taken van de AIVD behoort.
Enkele maanden later stelde de onderzoekscommissie naar het neerstorten van MH17 echter vast dat de MIVD wel degelijk kennis had over de aanwezigheid van zware wapens in het gebied in het noorden van Oekraïne. Hoewel twee onderzoekscommissies verschillende conclusies trokken, blijft de vraag welke dreigingsproducten de AIVD en de MIVD over Oekraïne hebben opgesteld en wat hiervan de meerwaarde was.
Russische beïnvloeding
De AIVD houdt zich ook bezig met digitale dreiging, de veiligheid van overheidsinformatie en ‘beïnvloedingsoperaties’. Volgens het jaarverslag 2016 was Nederland herhaaldelijk doelwit van hardnekkige omvangrijke spionage-aanvallen die door de AIVD vroegtijdig zijn onderkend. De dienst maakt niet concreet wat voor inspanningen er zijn verricht en hoeveel aanvallen het hier betreft.
Digitale bedreigingen worden door de AIVD in verband gebracht met Rusland. Onder de kop ‘Rusland grijpt terug op beïnvloedingsoperaties’ verwijst de dienst hier in haar jaarverslag 2016 reeds naar. Eind 2017 stelt minister Ollongren hier zelfs een brief over op voor de leden van de Tweede Kamer waarin ze claimt dat Rusland zich zou bemoeien met Nederlandse interne aangelegenheden zoals de verkiezingen van 2017.
De directeur van de AIVD, Bertholee, hierover: ‘Ik denk dat wel gepoogd is om de kiezers mogelijk in een verkeerde richting te duwen door berichten te verspreiden die niet of slechts ten dele waar zijn.’ De AIVD suggereert dus dat Rusland de Nederlandse verkiezingen heeft proberen te beïnvloeden, maar levert hiervoor geen concreet bewijs.
Worden aanslagen voorkomen?
De strijd tegen terrorisme is een topprioriteit van de inlichtingendiensten en het is voor de reputatie van de AIVD positief dat zij successen hieromtrent kan melden. Zo vertelde AIVD-directeur Bertholee in het tv-programma College Tour (21-03-18) dat de AIVD in zes jaar tijd vier terroristische aanslagen heeft weten te voorkomen.
Het is echter bekend dat een van de vier aanslagen is voorkomen dankzij een tip van een burger. Over de drie andere voorvallen levert de AIVD geen informatie. De dienst zegt wel dat zij in 2016 maar liefst 5.400 tips heeft binnengekregen, waarvan 238 tot nader onderzoek hebben geleid, zonder toe te lichten welke resultaten de onderzoeken hebben opgeleverd.
Het is om die reden wrang dat de AIVD in haar jaarverslag 2016 geen melding maakt van een tip van de Amerikaanse FBI over Ibrahim el-Bakraoui, een Belg die door Turkije werd uitgezet naar Nederland en die zichzelf op 22 maart 2016 opblies in een hal van het Belgische vliegveld Zaventem.
Verder lezen over resultaat inzet diensten onbekend
AIVD: Rusland probeerde met nepnieuws onze verkiezingen te beïnvloeden
Comments are closed.